Działalność gospodarcza a rozwód. Co zrobić z firmą po rozstaniu?

Osoby, które prowadzą firmy, często traktują je nie tylko jako gromadzony majątek, ale również mają do nich bardzo emocjonalny stosunek, uważając za dzieło swego życia. Podział majątku po rozwodzie zwykle dotyka także składników majątku wykorzystywanego w ramach wykonywanej działalności gospodarczej. Postępowania związane z rozliczeniami finansowymi między byłymi małżonkami bywają skomplikowane i trudne.

Jak mogą się kształtować stosunki majątkowe między małżonkami?

-Rozwód oznacza zmianę stosunków majątkowych panujących między dotychczasowymi małżonkami i w zależności od tego, jak uregulowane są te kwestie, może wiązać się z podziałem istniejącego majątku wspólnego. Warto przypomnieć, że między małżonkami z chwilą zawarcia związku powstaje wspólność majątkowa. Od tego momentu w myśl zasad Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego posiadają oni swoje majątki osobiste oraz odrębny od nich majątek wspólny. Majątki osobiste to wszelkie dobra i prawa, które każde z małżonków uzyskało wcześniej – czy to w ramach pobieranych wynagrodzeń, czy dowolnej innej zgodnej z prawem formie. W skład majątku osobistego wchodzą również niektóre składniki zyskiwane w czasie trwania małżeństwa. Będą to m.in. otrzymywane darowizny, spadki, odszkodowania, prawa autorskie i patentowe, ale również ruchomości i nieruchomości nabywane z posiadanego majątku osobistego, zarówno finansowane za pomocą posiadanej gotówki, jak i kwot pozyskiwanych ze sprzedaży innych należących wyłącznie do jednego z małżonków dóbr lub praw

– wyjaśnia pracownik Kancelarii prawnej radcy prawnego Wojciecha Chmuraka, która zajmuje się m.in. sprawami z zakresu prawa gospodarczego.

Majątek wspólny małżonków powstaje natomiast w czasie trwania małżeństwa. Składają się na niego otrzymywane przez obie osoby wynagrodzenia za pracę czy wszelkie kwoty pozyskiwane w ramach działalności zarobkowej, w tym na podstawie umów cywilno-prawnych. W skład majątku wspólnego wchodzą również dochody otrzymywane z tytułu posiadanych przez małżonków dóbr – zarówno zaliczanych do majątku osobistego, jak i wspólnego. Będą to więc np. czynsze z tytułu wynajmowania nieruchomości czy poczynionych inwestycji. Majątek wspólny zasilą także otrzymywane przez małżonków wspólnie darowizny.

Małżonkowie w dowolnej chwili trwania związku mogą zdecydować się na dość swobodne kształtowanie struktury majątku wspólnego. Przez zawarcie tzw. intercyzy mogą sprawić, że powstanie między nimi rozdzielność majątkowa. Jeśli umowa została zawarta przed ślubem lub zanim pojawiły się dobra wchodzące w skład majątku wspólnego, to małżonkowie dysponują wyłącznie majątkami osobistymi. Jeżeli umowa o rozdzielności majątkowej jest zawierana w trakcie trwania związku, poza wyodrębnieniem majątków osobistych dochodzi do wprowadzenia współwłasności elementów zaliczanych do majątku wspólnego. Mogą one zostać osobno podzielone i przejść do majątków osobistych lub funkcjonować dalej w formie współwłasności. Dobra nabywane wspólnie po podpisaniu u notariusza aktu rozdzielności mogą stanowić współwłasność na zasadach kodeksowych. Warto pamiętać, że dzielony majątek wspólny jest rozdysponowany po równo – każde z małżonków otrzymuje 1/2. Istnieje też możliwość zmiany tej proporcji w ramach tzw. podziału z wyrównaniem dorobków.

Poza rozdzielnością majątkową małżonkowie mogą też ograniczyć się do rozszerzenia albo ograniczenia majątku wspólnego. W przypadku rozszerzenia do majątku wspólnego mogą być zaliczone wskazane składniki majątków osobistych małżonków, np. posiadane nieruchomości. Rozszerzenie nie może jednak obejmować przyszłych darowizn, zapisów lub spadków, współwłasności łącznej ani niewymagalnych należności z tytułu działalności zarobkowej. Umowa dotycząca ograniczenia majątku wspólnego wyłącza natomiast z niego pewne kategorie składników – mogą to być np. otrzymywane w przyszłości dochody z majątku osobistego albo wynagrodzenia z tytułu działalności zarobkowej.

Istniejące stosunki majątkowe między małżonkami mają kluczowe znaczenie dla określenia, w jaki sposób po rozwodzie może zostać podzielona prowadzona przez jednego albo oboje małżonków firma.

Zasady podziału majątku wspólnego przy prowadzeniu działalności gospodarczej

Dla ustalenia, jaki w efekcie rozwodu i związanego z nim podziału majątku może być los prowadzonej przez małżonków działalności gospodarczej, kluczowe znaczenie mają stosunki majątkowe między małżonkami, moment rozpoczęcia działalności, źródła finansowania oraz forma prawna, w jakiej jest ona wykonywana. W sytuacji, gdy małżonkowie nie posiadają majątku wspólnego, sprawa o rozwód i uzyskanie orzeczenia nie powoduje zmian w ich stanie posiadania, poza ewentualnymi świadczeniami alimentacyjnymi, które mogą zostać przyznane jednej ze stron. W przypadku istnienia majątku wspólnego sytuacja jest bardziej złożona i pod uwagę muszą być wzięte wszystkie pozostałe czynniki.

Działalność gospodarcza może być prowadzona w różnej formie. Do wyboru są zarówno spółki kapitałowe, jak i osobowe, istnieje także możliwość prowadzenia działalności gospodarczej wykonywanej osobiście. W przypadku, gdy firma prowadzona przez jedno z małżonków ma charakter kapitałowy, majątek wspólny stanowią nabyte akcje lub wartość udziałów. W takim przypadku współmałżonkowi należy się zwykle 1/2 ich wartości. W zależności od tego, czego domaga się strona występująca o podział majątku, może ona uzyskać połowę akcji lub udziałów albo zostać spłacona. W momencie, gdy działalność jest prowadzona w formie spółki cywilnej, sytuacja jest trudniejsza. Ze względu na fakt, że spółka cywilna posiada majątek stanowiący niepodzielną współwłasność, która może zostać rozliczona dopiero po jej rozwiązaniu majątek, który może być brany pod uwagę przy podziale majątku to jedynie wkład wniesiony przy przystępowaniu do spółki. Zupełnie inna sytuacja będzie miała miejsce wówczas, gdy w grę wchodzi jednoosobowa działalność gospodarcza. W takim przypadku przy istniejącej wspólności majątkowej liczyć się będą inne kwestie.

Jeżeli chodzi o czas rozpoczęcia działalności gospodarczej, to warto pamiętać, że jeżeli firma została założona przed zawarciem małżeństwa, to wówczas cała jej wartość ustalona na dzień sformalizowania związku jest zaliczana do majątku osobistego jej właściciela. Do majątku wspólnego wchodzą wówczas te składniki przedsiębiorstwa, które powstały w czasie jego trwania, o ile nie były finansowane z majątku osobistego. W przypadku, gdy firma powstała już po zawarciu małżeństwa jej wartość wchodzi do majątku wspólnego, o ile kapitał na rozpoczęcie działalności nie pochodził z majątku osobistego jednego z małżonków. W takim przypadku ważne będzie określenie wartości wniesionego wkładu, a pozostała część majątku firmy zostanie zaliczona do majątku wspólnego małżonków.

Po ustaleniu, jakie składniki majątku prowadzonej firmy pochodzą z majątku wspólnego, a jakie z majątku osobistego małżonków oraz szczegółowej wycenie ich wartości, zarówno w momencie ich powstawania, jak i przy zakończeniu małżeństwa, możliwe jest dokonanie rozliczeń między małżonkami. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że bardzo ważna będzie metodologia wyceny opracowywanej przez biegłego, lub przy prostszych sprawach i mniejszych firmach przez składającego pozew. W grę wchodzi bowiem nie tylko sama wartość posiadanego majątku, ale też możliwość uzyskiwania dochodów w przyszłości.

Przy samym podziale majątku, który obejmuje również aktywa związane z prowadzeniem działalności gospodarczej, w grę wchodzą te same zasady, jakie obowiązują podczas podziału reszty majątku wspólnego. Najkorzystniejszą formą rozwiązania spraw tego rodzaju jest wspólne wypracowanie ugody i sporządzenie odpowiedniego aktu notarialnego lub przedłożenie jej sądowi, jeśli dojdzie do niej już w czasie sprawy. W przypadku, gdy małżonkowie nie mogą dojść do porozumienia, jedyną możliwością będzie rozpoczęcie postępowania o podział majątku przed sądem rejonowym.

Podział majątku wspólnego co do zasady jest prowadzony w taki sposób, by każdemu z małżonków przypadła połowa wartości zaliczanych do niego składników. Wyjątki są możliwe w ściśle określonych okolicznościach, np. wówczas, gdy jedno z małżonków nie przyczyniało się do jego pomnażania, choć mogło to uczynić, a także zachodzą ważne przyczyny, dla których majątek nie powinien zostać podzielony po równo. Do takich zdarzeń można zaliczyć m.in. lekkomyślne zachowania, uzależnienie od substancji psychoaktywnych lub hazardu, czy notoryczne zaciąganie zobowiązań finansowych mimo braku możliwości ich spłaty, o ile takie zachowania miały charakter uporczywy i rażący.

Warto pamiętać, że podział majątku może nastręczać trudności ze względu na problemy związane z ich wyceną, a także rozbieżności co do formy, w jakiej majątek ma zostać przekazany małżonkom. Wprawdzie przy składaniu pozwu każde z nich ma możliwość wskazania, np. że chciałoby otrzymać od współmałżonka równowartość określonej rzeczy lub poszczególne składniki majątku, lecz ostateczna decyzja należy tu do sądu. Nie można jednak zapominać, że brak porozumienia może skutkować podjęciem postanowienia o komorniczej sprzedaży posiadanych aktywów, co wiąże się nie tylko z dodatkowymi kosztami, ale również nie daje gwarancji otrzymania pełnej wartości rynkowej.

Sąd podejmując decyzje o podziale majątku, kieruje się zasadą racjonalności. Jeśli więc jedno z małżonków ma zamiar kontynuować prowadzenie działalności gospodarczej przy wykorzystaniu poszczególnych składników majątku, skład orzekający może zdecydować o spłacie współmałżonka.