Oskarżyciel posiłkowy może działać samodzielnie

Pokrzywdzony w procesie nie musi być jedynie świadkiem. Ma prawo występować także w roli oskarżyciela posiłkowego, który w przypadku spraw ściganych z oskarżenia publicznego, działa obok prokuratora. W tym celu trzeba złożyć odpowiednie oświadczenie.

Oskarżyciel posiłkowy to czynna strona procesu karnego. Ma więc prawo do zadawania pytań oskarżonemu i świadkom. Ponadto złożyć może apelację w sytuacji, gdy wyrok okaże się być dla niego niesatysfakcjonujący. Jak wyjaśnia adwokat Adam Zaborski z Warszawy osoba, która padła ofiarą przestępstwa, na samym początku musi zgłosić się na policję bądź do prokuratury. Organ ścigania dopiero po przeprowadzeniu postępowania przygotowawczego decyduje, czy istnieje potrzeba skierowana sprawy na drogę sądową. Wówczas poszkodowany ma prawo złożyć oświadczenie o przystąpieniu do procesu jako oskarżyciel posiłkowy. Może tym samym działać obok prokuratora bądź zamiast niego.

Poszkodowany, który chce stać się czynną stroną procesu, powinien złożyć stosowane oświadczenie. Takie prawo ma wówczas, gdy oskarżyciel publiczny, a więc prokurator, wniesie do sądu akt oskarżenia. Wspomniane oświadczenie należy złożyć do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej, czyli w praktyce do pierwszej rozprawy. W sytuacji, gdy osoba pokrzywdzona złożyła oświadczenie, nawet odstąpienie prokuratora od oskarżenia, nie powoduje zabrania jej uprawnień jako oskarżyciela posiłkowego. W razie śmierci poszkodowanego w jego prawa jako oskarżyciela posiłkowego mogą wstąpić bliskie mu osoby i to w każdym stadium postępowania sądowego. Przy czym przystąpienie jednej osoby blokuje udział kolejnych.

Osoba pokrzywdzona w chwili uzyskania statusu oskarżyciela posiłkowego, nabywa prawa przysługujące stronie postępowania karnego. Jej działania są jednak niezależne od działań prokuratora. Tym samym oskarżyciel posiłkowy może składać wnioski dowodowe, zadawać pytania świadkom i osobie oskarżonej, brać udział w czynnościach procesowych czy składać wnioski o wyłączenie biegłych i sędziego. Może ponadto zaskarżyć orzeczenia sądowe. Od oskarżyciela posiłkowego zależy czy osoba oskarżona zostanie skazana bez przeprowadzania na rozprawie postępowania dowodowego. Może on przeglądać akta sądowe. Trafiają do niego ponadto wszystkie pisma procesowe, także odpisy orzeczeń wydawanych poza rozprawą. Sąd ma obowiązek informować oskarżyciela posiłkowego o czynnościach, które ma zamiar przeprowadzić. Jednak strona ta może tylko popierać oskarżenie. Jej obecność na rozprawie obowiązkowa nie jest, za wyjątkiem kilku sytuacji. Sąd nie może m.in. przeprowadzić rozprawy, gdy oskarżyciel posiłkowy nie został o niej poinformowany.